Δεδομένης της ωρίμανσης των συνθηκών για την εφαρμογή της συνεπιμέλειας στα πλαίσια της διαφυλικής ισότητας και της ποιότητας ζωής των τέκνων, διεξήχθη από τον Επίκουρο Καθηγητή Κοινωνιολογίας στο Πανεπιστήμιο Αιγαίου κ. Ευστράτιο Παπάνη και την ομάδα συνεργατών του, ποσοτική έρευνα σχετικά με τις απόψεις νομικών και μη σχετικά με το διαζύγιο και το ρόλο του πατέρα. Σκοπός της παρούσας μελέτης είναι να παρουσιάσει το αναχρονιστικό και ελλιπές νομικό πλαίσιο στην Ελλάδα, να το συγκρίνει με ανάλογες ευρωπαϊκές πρακτικές και να αναδείξει περιπτώσεις δικαστικών αποφάσεων, που υποβιβάζουν το ρόλο του πατέρα.
Ο σκοπός της παρούσας εμπειρικής έρευνας είναι η διερεύνηση των απόψεων των ατόμων άνω των 16 ετών στην Ελλάδα σχετικά με το γονεϊκό ρόλο του πατέρα μετά από ένα διαζύγιο. Ο σκοπός αυτός διαμορφώνεται στα ακόλουθα επιμέρους ερευνητικά ερωτήματα:
1. Πώς διαμορφώνονται οι απόψεις των ατόμων για το γονεϊκό ρόλο του πατέρα μετά από ένα διαζύγιο, σε σχέση με το υπάρχον νομικό πλαίσιο;
2. Πώς οι απόψεις αυτές διαφοροποιούνται και σε ποιο βαθμό από τις απόψεις των νομικών;
Η κύρια ερευνητική υπόθεση προς στατιστικό έλεγχο είναι η ακόλουθη:
1. Οι απόψεις σχετικά με το γονεϊκό ρόλο του πατέρα μετά από ένα διαζύγιο δεν διαφέρουν σημαντικά μεταξύ νομικών ή μη.
Μεθοδολογικό Εργαλείο
Προκειμένου να διερευνηθούν τα παραπάνω ερευνητικά ερωτήματα και να ελεγχθούν οι σχετικές ερευνητικές υποθέσεις αναπτύχθηκε ερωτηματολόγιο το οποίο ανέπτυξε μια σειρά κλιμάκων απόψεων οι οποίες, σύμφωνα με το θεωρητικό πλαίσιο, φαίνεται να διαμορφώνουν τη στάση των ατόμων απέναντι στο ρόλο του πατέρα μετά το διαζύγιο. Οι κλίμακες αυτές αναπτύχθηκαν ως κλίμακες Likert 5 σημείων (με αντιστοίχιση 1= διαφωνώ απόλυτα, 2= διαφωνώ, 3= δεν έχω άποψη, 4= συμφωνώ, 5= συμφωνώ απόλυτα). Τα αποτελέσματα της ανάλυσης των δεδομένων που συλλέχθηκαν εμφανίζονται στην συνέχεια.
Χαρακτηριστικά του Δείγματος
Συλλέχθηκαν δεδομένα από 1349 άτομα κατά το διάστημα Δεκέμβριος 2014 - Ιανουάριος 2015. Από αυτούς οι 103 είναι Νομικοί. Όσον αφορά στα Δημογραφικά χαρακτηριστικά του δείγματος, αυτά έχουν ως εξής: Ως προς το φύλο, το 29% είναι άνδρες, ενώ το υπόλοιπο 71% είναι γυναίκες. Σε σχέση με την οικογενειακή κατάσταση, 47,1% είναι άγαμοι, 11,2% έγγαμοι χωρίς παιδιά και 19,3% έγγαμοι με παιδιά, 14,3% διαζευγμένοι, 7% σε διάσταση και 1% σε χηρεία. Οι ηλικίες των συμμετεχόντων στην έρευνα κατανέμονται ως εξής: 20,4% είναι 16-25 ετών, 32,7% είναι 26-35 ετών, 28,5% είναι 36-45 ετών, 16,6% είναι 46-55 ετών, 3,3% είναι 56-65 ετών και 0,5% είναι άνω των 65 ετών. Τέλος, ως προς το μορφωτικό επίπεδο, 0,3% είναι απόφοιτοι Δημοτικού, 2,8% απόφοιτοι Γυμνασίου, 15, 4% απόφοιτοι Λυκείου, 11% φοιτητές, 44,4% κάτοχοι πτυχίου Ανώτερης/ Ανώτατης Εκπαίδευσης και 26% κάτοχοι μεταπτυχιακού ή διδακτορικού διπλώματος.
Οι συμμετέχοντες στην έρευνα κλήθηκαν να απαντήσουν σε μια σειρά ερωτήσεων που αφορούσαν απόψεις οι οποίες διαμορφώνουν τη στάση τους απέναντι στο ρόλο που πιστεύουν ότι έχει ο πατέρας μετά το διαζύγιο. Oι απαντήσεις αναλύθηκαν για να διερευνηθούν οι απόψεις των ατόμων ανάλογα με το φύλο και την οικογενειακή τους κατάσταση. Οι σχετικές αναλύσεις παρουσιάζονται στις παραγράφους που ακολουθούν.
Στατιστική Ανάλυση Δεδομένων
Πραγματοποιήθηκε έλεγχος Χ2 σε όλες τις απόψεις μεταξύ νομικών και μη, ο οποίος υπέδειξε σύμπνοια. Οι κατανομές συχνοτήτων των απόψεων μεταξύ νομικών και μη νομικών παρουσιάζονται στους πίνακες που ακολουθούν.
Όσον αφορά στην άποψη ότι «ο πατρικός ρόλος είναι περισσότερο κοινωνικός παρά βιολογικός», οι περισσότεροι συμμετέχοντες (36,8% μη νομικοί και 30,1% νομικοί) δηλώνουν ότι διαφωνούν απόλυτα (πίνακας 1).
Πίνακας 1: Κατανομή συχνοτήτων των απόψεων Νομικών και Μη Νομικών όσον αφορά στην άποψη ότι: «Ο πατρικός ρόλος είναι περισσότερο κοινωνικός παρά βιολογικός».
Πίνακας 2: Κατανομή συχνοτήτων των απόψεων Νομικών και Μη Νομικών όσον αφορά στην άποψη ότι «Η σχέση μητέρας-παιδιού είναι ισχυρότερη από το δεσμό πατέρα-παιδιού».
Όσον αφορά στην άποψη ότι ««Η επιμέλεια των παιδιών μετά το διαζύγιο πρέπει να κατοχυρώνεται στη μητέρα, όπως είναι η δικαστική πρακτική μέχρι σήμερα» οι περισσότεροι από τους συμμετέχοντες (42,9% μη νομικοί, 42,7% νομικοί ) δηλώνουν ότι διαφωνούν, όπως φαίνεται και στον Πίνακα 3.
Πίνακας 3: Κατανομή συχνοτήτων των απόψεων Νομικών και Μη Νομικών όσον αφορά στην άποψη ότι «Η επιμέλεια των παιδιών μετά το διαζύγιο πρέπει να κατοχυρώνεται στη μητέρα, όπως είναι η δικαστική πρακτική μέχρι σήμερα».
Όσον αφορά στην άποψη ότι «Ο πατέρας πρέπει να συναποφασίζει με τη μητέρα για τα θέματα ανατροφής των παιδιών μετά το διαζύγιο», οι περισσότεροι από τους συμμετέχοντες (55,5% μη νομικοί, 54,4% νομικοί) δηλώνουν ότι συμφωνούν απόλυτα, όπως φαίνεται και στον Πίνακα 4.
Πίνακας 4: Κατανομή συχνοτήτων των απόψεων Νομικών και Μη Νομικών όσον αφορά στην άποψη ότι «Ο πατέρας πρέπει να συναποφασίζει με τη μητέρα για τα θέματα ανατροφής των παιδιών μετά το διαζύγιο».
Όσον αφορά στην άποψη ότι «Το καθεστώς της απλής επικοινωνίας του πατέρα με τα τέκνα, όπως καθορίζεται από τη δικαστική πρακτική, χωρίς δικαίωμα λήψης αποφάσεων για την ανατροφή τους, πρέπει να διατηρηθεί ως έχει»., οι περισσότεροι από τους συμμετέχοντες (51,1% μη νομικοί, 56,3% νομικοί) δηλώνουν ότι διαφωνούν, όπως φαίνεται και στον Πίνακα 5.
Πίνακας 5: Κατανομή συχνοτήτων των απόψεων Νομικών και Μη Νομικών όσον αφορά στην άποψη ότι «Το καθεστώς της απλής επικοινωνίας του πατέρα με τα τέκνα, όπως καθορίζεται από τη δικαστική πρακτική, χωρίς δικαίωμα λήψης αποφάσεων για την ανατροφή τους, πρέπει να διατηρηθεί ως έχει».
Όσον αφορά στο ερώτημα: «Ποιο πιστεύετε πως είναι τα κυρίαρχο συναίσθημα και οι καταστάσεις που βιώνει ο πατέρας μετά τη φυσική του απομάκρυνση από το σπίτι και τον τόπο κατοικίας των τέκνων του;», οι περισσότεροι από τους συμμετέχοντες (28,6% μη νομικοί, 35% νομικοί ) θεωρούν ότι κυριαρχεί το συναίσθημα της θλίψης, ενώ ακολουθεί η αίσθηση αποτυχίας, επειδή ακυρώνεται ο πατρικός ρόλος. Αναλυτικά τα αποτελέσματα παρουσιάζονται στον Πίνακα 6.
Πίνακας 6: Κατανομή συχνοτήτων των απόψεων Νομικών και Μη Νομικών όσον αφορά στο ερώτημα: Ποιό πιστεύετε πως είναι τα κυρίαρχο συναίσθημα και οι καταστάσεις που βιώνει ο πατέρας μετά τη φυσική του απομάκρυνση από το σπίτι και τον τόπο κατοικίας των τέκνων του.
Πίνακας 7: Κατανομή συχνοτήτων των απόψεων Νομικών και Μη Νομικών όσον αφορά στην άποψη ότι «Το κράτος πρέπει να προχωρήσει στη θέσπιση νόμων για τη συνεπιμέλεια- συγκηδεμονία».
Πίνακας 8: Κατανομή συχνοτήτων των απόψεων Νομικών και Μη Νομικών όσον αφορά στην άποψη ότι «Η επίλυση των διαφορών των γονέων σε ένα διαζύγιο πρέπει να γίνεται εξωδικαστικά μέσω του θεσμού της διαμεσολάβησης, εφόσον ισχύσει και στην Ελλάδα».
Πίνακας 9: Κατανομή συχνοτήτων των απόψεων Νομικών και Μη Νομικών όσον αφορά στην άποψη ότι «Πρέπει άμεσα να θεσπιστεί η ίδρυση οικογενειακού δικαστηρίου, επειδή το δικαστικό σύστημα δεν έχει ούτε το χρόνο ούτε την εξειδίκευση για να επιλύει οικογενειακές διαφορές».
Πίνακας 10: Κατανομή συχνοτήτων των απόψεων Νομικών και Μη Νομικών όσον αφορά στην άποψη ότι «Οι γονείς που μπαίνουν στη διαδικασία διαζυγίου και επιμέλειας τέκνων πρέπει να επισκέπτονται υποχρεωτικά εξειδικευμένες κοινωνικές υπηρεσίες, εφόσον δεν μπορούν με σύνεση να αποφασίσουν οι ίδιοι».
Όσον αφορά στην άποψη ότι «Οι πατέρες συνήθως χρησιμοποιούν τα παιδιά τους, για να εκβιάσουν ή να εκμεταλλευτούν την πρώην σύζυγο», οι συμμετέχοντες εμφανίζονται διχασμένοι: Φαίνεται σαν να υπάρχουν δύο επικρατούσες απόψεις, οι οποίες είναι αντικρουόμενες: 29,4% μη νομικοί και 29,1% νομικοί δηλώνουν ότι συμφωνού, ενώ 29,5% μη νομικοί και 35% νομικοί δηλώνουν ότι διαφωνούν.
Πίνακας 11: Κατανομή συχνοτήτων των απόψεων Νομικών και Μη Νομικών όσον αφορά στην άποψη ότι «Οι πατέρες συνήθως χρησιμοποιούν τα παιδιά τους, για να εκβιάσουν ή να εκμεταλλευτούν την πρώην σύζυγο».
Πίνακας 12: Κατανομή συχνοτήτων των απόψεων Νομικών και Μη Νομικών όσον αφορά στην άποψη ότι «Οι μητέρες συνήθως χρησιμοποιούν τα παιδιά τους, για να εκβιάσουν ή να εκμεταλλευτούν τον πρώην σύζυγο».
Όσον αφορά στην άποψη ότι «Το καθεστώς της διατροφής είναι άδικο και πρέπει να τροποποιηθεί από το νόμο». οι περισσότεροι από τους συμμετέχοντες (30,3% μη νομικοί, 33% νομικοί) δηλώνουν ότι συμφωνούν όπως φαίνεται και στον Πίνακα 13.
Πίνακας 13: Κατανομή συχνοτήτων των απόψεων Νομικών και Μη Νομικών όσον αφορά στην άποψη ότι «Το καθεστώς της διατροφής είναι άδικο και πρέπει να τροποποιηθεί από το νόμο».
Πίνακας 14: Κατανομή απόψεων Νομικών και Μη Νομικών όσον αφορά στην άποψη ότι «Η οικονομική κρίση και η ανεπάρκεια του κράτους πρόνοιας δεν επιτρέπουν στις μητέρες, που ασκούν την επιμέλεια, να αναθρέψουν ορθά τα τέκνα τους».
Πίνακας 15: Κατανομή απόψεων Νομικών και Μη Νομικών όσον αφορά στην άποψη ότι «Ο πατέρας δεν είναι εξίσου ικανός να αναλάβει την επιμέλεια των τέκνων, όπως η μητέρα».
Πίνακας 16: Κατανομή απόψεων Νομικών και Μη Νομικών όσον αφορά στην άποψη ότι «Ο ρόλος του πατέρα ως ' γονιού του Σαββατοκύριακου και της Disneyland'* είναι υποτιμητικός».
Πίνακας 17: Πίνακας Κατανομή απόψεων Νομικών και Μη Νομικών όσον αφορά στο ερώτημα «Πόσο συχνά πιστεύετε ότι πρέπει να επικοινωνεί ο πατέρας με τα παιδιά μετά από το διαζύγιο;»
Πίνακας 18: Κατανομή απόψεων Νομικών και Μη Νομικών όσον αφορά στην άποψη ότι «Οι διαζευγμένοι πατέρες συχνά πέφτουν θύματα των δικηγόρων, σχετικά με τις προσδοκίες που μπορούν να έχουν όσον αφορά την επιμέλεια των παιδιών».
Συμπεράσματα
Η παρούσα έρευνα είναι η πρώτη προσπάθεια καταγραφής στην Ελλάδα ενός φαινομένου, που λαμβάνει τεράστιες διαστάσεις, καθώς συσχετίζεται με τη ραγδαία αύξηση των διαζυγίων και της μονογονεικότητας.
Είναι κοινός τόπος, όμως, πως οι μόνοι γονείς μπορούν να επιτελέσουν ακέραια τα καθήκοντά τους απέναντι στα παιδιά, εάν συνεπικουρούνται από ένα ακμαίο Κράτος-Πρόνοιας κι όχι από ένα μηχανισμό υποδουλωμένο σε μνημόνια και δανεισμό. Η αστόχαστη υιοθέτηση της τάσης για εύκολα διαζύγια δημιούργησε στρατιές γυναικών, που προσπαθούν να τα βγάλουν πέρα οικονομικά και κοινωνικά αβοήθητες ή στηριζόμενες αποσπασματικά και ελλιπώς σε συγγενικά δίκτυα.
Η αποδυνάμωση της σημασίας του πατρικού ρόλου, αποκύημα μιας στρεβλής και ενισχυόμενης από τα ΜΜΕ ερμηνείας του φεμινιστικού κινήματος, παρήγαγε πατέρες αδιάφορους, απόμακρους, αποξενωμένους, εχθρικούς και κλυδωνιζόμενους από το ίδιο το γεγονός της απώλειας των παιδιών. Ο μύθος πως η μόνη μητέρα μπορεί να είναι και φίλη και πατέρας και μέντορας των τέκνων της ανήκουν στις νοσηρές και αναπόδεικτες εικασίες του παρελθόντος, ενώ η εμφάνιση νέων μορφών οικογένειας κάνει την ανάγκη για δικαιοσύνη στις σχέσεις γονέων-παιδιών επιτακτική
Η κοινωνία διατηρεί ακόμα μηχανισμούς αυτορρύθμισης και οι ακραίες κραυγές ένθεν και ένθεν αντικαταστάθηκαν από εχέφρονες και συγκαταβατικές θεωρήσεις, που διατρανώνουν
την πεποίθηση πως η αρμονική ανάπτυξη των παιδιών περνά μέσα από την αμέριστη φροντίδα και αγάπη των δύο γονέων, ανεξάρτητα από τις μεταξύ τους σχέσεις. Η νομική κοινότητα, αν και πρωτίστως ή και σκανδαλωδώς ωφελημένη από τη διαδικασία του διαζυγίου φαίνεται πως σταδιακά εναρμονίζεται με αυτήν τη μετεξέλιξη των κοινωνικών στάσεων και συνηγορεί προς μία καθολική αλλαγή στο καθεστώς ή και στη διαμεσολαβητική-εξωδικαστική διευθέτηση.
Τα ποσοστά που καταγράφηκαν στην έρευνα, και επικυρώνουν την προτεραιότητα που πρέπει να δοθεί στην αποκατάσταση του πατρικού ρόλου, προέρχονται σε μεγάλο βαθμό από γυναίκες. Εργαζόμενες και μορφωμένες οι περισσότερες συνειδητοποιούν πως η πολλαπλότητα των ρόλων και υποχρεώσεων, που ανέλαβαν, στερούν τον πολύτιμο και ποιοτικό χρόνο από την επικοινωνία με τα παιδιά τους.
Η κείμενη νομοθεσία, ενώ επικαλείται το συμφέρον των παιδιών, υποκριτικά ενισχύει τη σύγκρουση και διαιωνίζει το κλίμα πόλωσης ανάμεσα στους πρώην συζύγους, επιχειρεί με μηχανιστικό τρόπο να καθορίσει την αλληεπίδραση, χωρίς συναίσθημα, δίχως ψυχολογική γνωμάτευση, είναι διεκπεραιωτική και πλημμελής απέναντι στις ανάγκες και τα αιτήματα των καιρών.
Η έρευνα αυτή, που σκοπός της είναι να αφουγκραστεί τις γενικές τάσεις, έπειτα από τόσες δεκαετίες καταιγιστικών κοινωνικών εξελίξεων, καταλήγει στο συμπέρασμα πως οι αναχρονιστικοί θεσμοί σε δύσκολες συγκυρίες είναι καταστροφικοί. Ο νομοθέτης, λαμβάνοντας υπόψη τα επιστημονικά τεκμήρια, πρέπει με τρόπο τολμηρό να αναπλαισιώσει το οικογενειακό δίκαιο και να αναβαθμίσει τις ψυχολογικές και συμβουλευτικές υπηρεσίες, που θα αποτρέπουν τη διαμάχη και θα αποτρέπουν παρεξηγήσεις και ακρότητες.
Αξίζει να σημειωθεί ότι στην εκπόνηση της έρευνας, συμμετείχαν επίσης οι:
* Μυρσίνη Ρουμελιώτου, Δρ., Υπεύθυνη Συμβουλευτικού Σταθμού Νέων Διεύθυνσης Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης Ν. Λέσβου
* Αγγελική Σαντή, Msc, Δικηγόρος
* Ελένη Κιτρίνου, Δρ., Στατιστικός/ερευνήτρια
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου